Kanada

c

Kanada coğrafyasının bilinen ilk yerleşimcilerinin MÖ 12.000’li yıllarda Sibirya coğrafyasından geldikleri tahmin edilmektedir. Bu dönemlerden itibaren binlerce yıl boyunca bölgede İnuitler ve Metisler yaşamıştır.

Bölgeye Avrupa coğrafyasından ilk göçler 10. yüzyılın sonlarında, İzlanda ve Grönland’dan gerçekleşmişse de bu Viking göçleri kıtada kalıcı bir yönetime dönüşmemiştir. 15. yüzyılın sonlarından itibaren Avrupa’dan Amerika kıtasına yönelik sömürgeci keşif hareketleri kapsamında, Kanada da İngiliz ve Fransızların 1496’tan itibaren yaklaşık yarım yüzyıl devam eden keşif seyahatlerine muhatap olmuştur. İngilizler buradaki ilk sömürge eyaletini 1583’te kurarken, Fransızlar Port Royal’i 1605’te, Quebec’i 1608’de kurmuştur. Bir taraftan misyonerlik faaliyetleriyle yerli halk Hristiyanlaştırılmaya çalışılırken bir taraftan da Avrupa’dan bölgeye göçler teşvik edilmiştir. Quebec 1629 yılında İngiltere’nin eline geçse de birkaç yıl sonra Fransa bölgeyi geri almıştır. İki ülke arasında 17. yüzyılın sonlarından başlayarak yarım yüzyılı aşkın devam eden dört ayrı savaş neticesinde, 1763 yılında, Paris Anlaşması imzalanmış ve bu anlaşmayla Quebec hariç bütün bölge İngiliz hâkimiyetine geçmiştir.

1775-1783 yıllarında İngiltere ile Amerika’daki 13 koloni arasında yaşanan Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nın ardından imzalanan Paris Anlaşması’yla İngiltere ABD’nin bağımsızlığını tanımıştır. 1791 yılında İngiltere, Fransızların çoğunlukta olduğu bölgeyi Aşağı Kanada, İngilizlerin çoğunlukta olduğu bölgeyi Yukarı Kanada olarak ikiye ayırmış ancak bölge 1841 yılında yeniden birleştirilmiştir. 1867’de çıkarılan yasa ile Quebec, Ontario, Nova Scotia ve New Brunswick eyaletlerinden oluşan Kanada Konfederasyonu kurulmuştur.

Dışişlerinde İngiltere’ye olan bağımlılığı devam eden Kanada, Birinci Dünya Savaşı’nda İngiltere’nin safında savaşa girmiş ve 1919’da İngiltere’den ayrı olarak Milletler Cemiyeti’ne üye olmuştur. Kanada’nın bağımsızlığı İngiltere tarafından 1931 yılında tanınmış, ancak ülke İngiliz Milletler Topluluğu üyesi olmayı sürdürmüştür.

İkinci Dünya Savaşı’nda da Almanya’ya karşı İngiltere’nin yanında savaşa giren Kanada, savaşın ardından 20. yüzyılın ikinci yarısında hızlı bir gelişim süreci yaşamıştır. Özellikle petrol ve doğal gaz gelirleriyle refah seviyesi oldukça yükselen Kanada, 1960’lı yılların ardından hızlanan dış göçlerle dünyanın önemli göçmen ülkelerinden biri hâline gelmiştir. Göçmen alım kriterlerinde eğitim seviyesinin belirleyici rol oynaması, Kanada’nın gelişimine önemli katkılar sağlamıştır. Fransızların ağırlıkta olduğu Quebec eyaletinde bağımsızlık için iki referandum gerçekleştirilmiş, 1980 ve 1995 yıllarındaki iki referandum da olumsuz neticelenmiştir.

1990 yılında ABD ve koalisyon güçlerinin yanında Körfez Savaşı’na da katılan Kanada, dünya kamuoyundaki “barışçı” imajına rağmen hem her iki dünya savaşında hem de takip eden süreçte dünya üzerinde gerçekleşen askerî operasyon ve müdahalelerin pek çoğunda ABD ve İngiltere ile birlikte hareket etmeye, bu devletlerin başını çektiği askerî operasyonların içinde yer almaya devam etmektedir.

Son yıllarda ülkedeki kimi okulların bahçelerinde bulunan toplu çocuk mezarları küresel ölçekte ortaya çıkan en büyük skandallardan biridir. 1800’lü yıllardan başlayarak çok yakın bir geçmişe kadar uzanan süreçte, ülkedeki yerli halkları ve kültürleri yok etmek adına devlet tarafından ailelerinden kopartılan çocukların yatılı okullara yerleştirildikleri bilinmektedir. 2021 yılında farklı okullarda ortaya çıkan ve her birinde yüzlerce çocuk cesedinin bulunduğu toplu mezarlar, bu dönemde uygulanan sistematik vahşetin boyutları hakkında fikir vermektedir. Okullarda katledilerek toplu mezarlara gömülen çocukların sayısı tam olarak bilinmemektedir. Önümüzdeki süreçte bulunması muhtemel yeni mezarlarla sayı daha net anlaşılacaktır.

Siyasi Yapı

Kanada, İngiliz Milletler Topluluğu’na bağlı federal bir cumhuriyettir. Devlet başkanı İngiltere kral/kraliçesidir ve ülkede bir genel vali ile temsil edilmektedir ki, bu görevi de Temmuz 2021’den bu yana Mary Simon yürütmektedir.

Yasama organı, üyeleri atama yoluyla beş yıl için göreve getirilen 105 sandalyeli senato ve dört yılda bir düzenlenen seçimlerle belirlenen 338 sandalyeli avam kamarasıdır. Ülkede son seçimler Ekim 2021’de yapılmış ve Justin Trudeau liderliğindeki Liberal Parti, %32,6 oy ve 160 milletvekili ile oy oranı bakımından ikinci, milletvekili sayısı bakımından birinci parti olmuştur. Ülkede yürütme erkinin yetkileri merkezî hükümet, eyalet hükümetleri ve yerel yönetimler arasında paylaştırılmıştır. Ülke idari olarak 10 eyalet (Alberta, British Columbia, Manitoba, New Brunswick, Newfoundland, Northwest, Nova Scotia, Nunavut, Ontario, Prince Edward Adası) ve üç bölgeden (Quebec, Saskatchewan, Yukon) oluşmaktadır.

Birleşmiş Milletler’in (BM) kurucu üyeleri arasında yer alan Kanada, aynı zamanda NATO, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), Dünya Ticaret Örgütü ve Amerikan Devletleri Örgütü (OAS) üyesidir. Dünyanın en uzun sınır hatlarından birini paylaştığı ABD ile siyasi, askerî ve ekonomik alanda güçlü ilişkileri olan Kanada, bir parçası olduğu İngiliz Milletler Topluluğu sebebiyle İngiltere ile, üyesi olduğu Uluslararası Frankofon Örgütü sebebiyle Fransa ile ve bu birliklerin hinterlandındaki diğer ülkelerle iyi ilişkiler içerisindedir.

Ekonomik Durum

G-8 ve G-20 üyesi olan Kanada, dünyanın en güçlü ekonomilerinden biridir. Refah seviyesinin oldukça yüksek olduğu ülkede yoksulluk oranı %7-8, işsizlik oranları da %10 seviyelerindedir. 20. yüzyılın ortalarından itibaren maden, imalat, ağaç ve petrol endüstrilerinde kaydedilen hızlı gelişme, ülkeyi ekonomik açıdan önemli bir konuma yükseltmiştir. Endüstrinin yanı sıra son yıllarda hizmet sektöründe atılan adımlarla ekonomide çeşitlilik sağlanmıştır.

Kanada, 170 milyar varillik kanıtlanmış rezervi ile Venezuela ve Suudi Arabistan’ın ardından dünyada en fazla petrole sahip üçüncü ülkedir. Aynı zamanda günlük 4,2 milyon varille ham petrol üretiminde beşinci, günlük 2,8 milyon varille ham petrol ihracatında dördüncü sırada yer almaktadır. Kanada, doğal gaz rezervleri ve üretiminde de önde gelen ülkeler arasındadır. 2,056 trilyon metreküplük kanıtlanmış rezervi ile 16. sırada yer alan Kanada, doğal gaz üretimi ve ihracatında da beşinci sıradadır. Petrol ve doğal gazın yanı sıra Kanada aynı zamanda dünyanın en büyük uranyum ve çinko üreticisidir.

2018 ve 2019 yıllarında 900 milyar doları aşan dış ticaret hacmi, Covid-19 etkisindeki 2020 yılında 390 milyar doları ihracat, 404 milyar doları ithalat olmak üzere toplam 794 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Kanada’nın dış ticaretteki en önemli partneri, toplam dış ticaret hacminin dörtte üçünü gerçekleştirdiği ABD’dir. Özellikle 1989 ve 1994’te imzalanan ticaret anlaşmalarının ardından iki ülke arasındaki ticaret hacmi hızla yükselişe geçmiş ve 2018 yılında yarım trilyon doları aşmıştır ki, bu seviye dünyada iki ülke arasındaki en yüksek ticaret hacmidir. Bugün ABD’nin Kanada’nın dış ticaretindeki payı %75’ler seviyesindedir. Bu alanda öne çıkan diğer ülkeler Çin, İngiltere, Japonya, Meksika ve Almanya’dır.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Kanada arasındaki ilişkiler 1943 yılında tesis edilmiş, 1944 yılında Türkiye’nin, 1947 yılında Kanada’nın büyükelçilikleri hizmete açılmıştır. Büyükelçilikler dışında Türkiye’nin Toronto, Vancouver ve Montreal’de, Kanada’nın ise İstanbul’da bir başkonsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke arasındaki son üst düzey ziyaret, 2015 yılında Türkiye’nin ev sahipliği yaptığı G-20 zirvesi için ülkemize gelen Kanada Başbakanı Justin Trudeau ile Cumhurbaşkanı R. Tayyip Erdoğan arasında gerçekleştirilmiştir.

İki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler Kanada’nın Ermeni olaylarını 2002 yılında senatoda ve 2004 yılında avam kamarasında “soykırım” olarak kabul etmesi sebebiyle mesafelidir. Kanada bu yöndeki tavrını her yıl en üst düzeyde yaptığı açıklamalarla sürdürmektedir. Bununla birlikte iki ülke NATO, AGİT, G-20 ve OECD gibi pek çok uluslararası platformda paydaş konumda ve iş birliği içerisindedir.

İki ülke arasındaki ticari ilişkiler 2000’li yılların başından bu yana yükselen bir ivmeyle gelişmeye devam etmektedir. 1 milyar doları 2006’da, 2 milyar doları da 2011’de aşan karşılıklı ticaret hacmi, 2020 yılında 1 milyar doları Türkiye’den Kanada’ya ihracat, 1 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’den Kanada’ya ihraç edilen başlıca ürünler; inşaat demiri, otomobil, demir-çelik ürünleri, kabuklu yemişler, yolcu gemileri, seramik malzeme ve taş, halı, üzüm ve beyaz eşyadır. Kanada’dan ithal edilen başlıca ürünlerse; altın, dökme ve hurda demir, kuru baklagiller, demir, taş kömürü, optik cihazlar, tıbbi ilaç ve ağaçtır. Öte yandan Türkiye’de enerji, bilişim, altyapı ve madencilik alanlarında faaliyet gösteren yaklaşık 400 Kanada menşeli şirket bulunmaktadır. Bu yükselen ivmeye rağmen ekonomik potansiyelleri dikkate alındığında iki ülkenin ticari ilişkileri olması gereken seviyenin henüz oldukça altındadır. Bu bağlamda 2019 yılı Haziran ayında imzalanan Ekonomik ve Ticaret Ortak Komitesi mutabakatının önümüzdeki yıllarda ticari ilişkileri daha da güçlendirmesi beklenmektedir.

Müslümanların Durumu

Kanada’da Müslümanlara ait bilinen ilk kayıt 1871 yılındaki sayımlara aittir ve o tarihte ülkede yalnızca 12 Müslüman’ın yaşadığı tespit edilmiştir. Bu sayı 20. yüzyılın ikinci yarısına kadar küçük miktarlarda artsa da ülkedeki Müslümanların sayısı 1950’li yıllara kadar 1.000’i aşmamıştır. Ancak yüzyılın ikinci yarısında ve özellikle 1960’lardan itibaren Kanada’nın göçmen kabulünde etnik köken yerine eğitimi baz almasıyla birlikte, ülkedeki Müslüman topluluğu hızla büyümüştür. 1960’ların başlarında 5.000 civarında olan Müslüman sayısı 1970’lerde 30.000’e, 1980’lerde 100.000’e, 1990’larda 250.000’e ve 2000’lerin başlarında 500.000’e ulaşmıştır. 2022 yılı itibarıyla Müslümanlar, Hristiyanların ardından ülkedeki en kalabalık ikinci dinî topluluğu teşkil etmektedir ve sayıları 1,3 milyon civarındadır. Bu da genel nüfusun yaklaşık %3,5’ine tekabül etmektedir. Ülkedeki Müslümanların yarısından fazlasını Araplar oluşturmaktadır. Arapların ardından en kalabalık grup Güney Asyalılardır. Ülkedeki Türklerin sayısı ise yaklaşık 40.000’dir. Müslümanlar daha çok Toronto, Montreal, Vancover ve Ottava gibi büyük şehirlerde ikamet etmektedir.

Yüksek eğitim seviyeleriyle Kanada’nın üretimine ve gelişimine ciddi katkı sağlayan Müslümanlar, ülke genelinde itimat telkin etmekte, pek çok iş kolunda kendilerine yer bulabilmektedir. Eğitimci, akademisyen, hukukçu, muhasebeci, doktor, mühendis olarak faaliyet gösteren Müslümanların sayısı oldukça fazladır. Ancak göçmenlere getirilen eğitim ve dil standartları sebebiyle bu standartları karşılamakta zorluk yaşayacağını düşünerek eğitimleri ile uyuşmayan daha düşük nitelikli sektörlerde çalışmayı tercih edenlerin sayısı da az değildir. Ayrıca ülkede gerek Müslümanlara gerek diğer göçmen unsurlara yönelik ayrımcı yaklaşımlar, istihdam alanında bazı grupları (Araplar ve Afrika kökenliler) daha dezavantajlı bir konuma getirmektedir. Bu zorlu süreçleri ticarete atılarak aşmayı deneyen pek çok Müslüman girişimci vardır. Ülkede özellikle Türkler ve Lübnanlılar yemek sektöründe oldukça aktiftir.

Kanada Müslümanlarının ülke içerisindeki vakıf, dernek ve eğitim faaliyetleri oldukça yaygın ve güçlüdür. Ülkede Müslümanlar tarafından kurulan ilk dernek 1920’de faaliyete geçmiş, ilk cami olan Reşid Camii ise 1938’de ibadete açılmıştır. 1972 yılında kurulan The Council of Muslim Communities of Canada (CMCC) ülkedeki tüm Müslümanlar için bir çatı kuruluş hüviyetindedir. Kanada’da hâlihazırda Müslümanlara ait çok sayıda vakıf, dernek, eğitim kuruluşu ve ibadethane vardır.

  Kanada Müslümanları gerek 1 milyonu aşan sayıları gerekse eğitim ve refah seviyeleri bakımından, Müslümanların göçmen statüsünde bulundukları ülkelerin pek çoğuna kıyasla ciddi avantajlara sahiptir. Bununla birlikte Kanada Müslümanlarının hâlihazırda ve yakın gelecekte karşı karşıya kaldıkları/kalacakları en önemli sorun dinî ve millî kimliklerini muhafaza etmek ve inanç değerlerini yaşatmaktır.