Togo

Ülke Tarihi

19. yüzyılda Alman sömürgeciliği döneminde, kıyı kesimindeki küçük bir yerleşim biriminin adını alarak Togoland olarak isimlendirilen bölgenin tarihi, sömürge öncesi dönemde komşu ülkelerle birlikte değerlendirilmektedir. 15. yüzyılın sonlarında ilk olarak bölgeye Portekizli sömürgeciler gelmiş, bugünkü Gana ve Togo kıyıları o tarihten itibaren yüzlerce yıl bir köle üssü olarak kullanılmış, bu sebeple de buralara “Köle Sahili” denilmiştir. 17. yüzyıldan itibaren Fransızlar tarafından kullanılan bölge, 19. yüzyılın son çeyreğinde tam olarak Fransa hâkimiyetine girmiştir. Bu tarihe kadar Togo sahilleri Batı Afrika’daki köle ticaretinin en önemli merkezlerinden biri olmuştur.

Togo, 1885’te Berlin’de gerçekleştirilen Afrika Konferansı’nda Alman sömürgesi olarak kabul edilmiş, 1. Dünya Savaşı’na kadar yaklaşık 30 yıllık bir Alman hâkimiyetinden sonra, 1914’te Fransa ve İngiltere tarafından ele geçirilmiştir. Böylece Togo’nun batı kesimi İngiltere’ye, doğu kesimi ise Fransa’ya bırakılmıştır. 2. Dünya Savaşı sonrasına kadar devam eden bu süreç akabinde başlayan bağımsızlık mücadelelerinin ardından 30 Ağustos 1956’da Togo Özerk Cumhuriyeti ilan edilmiş, 27 Nisan 1960 tarihinde de tam bağımsızlık kazanılmıştır.

Bağımsızlık sonrası süreçte başkanlık sistemine geçilmiş ve 1961 yılında gerçekleştirilen seçimler sonucunda devlet başkanlığına özerk dönemden beri başbakanlık görevini yürüten Sylvanus Olympio getirilmiştir. Olympio’nun 1963’te askerî bir darbe ile görevden alınıp öldürülmesinden sonra devlet başkanlığına Fransa destekli Nicolas Grunitzky getirilmiş, ancak o da 1967 yılında düzenlenen askerî darbe ile görevden alınmıştır. Darbeyi gerçekleştiren Genelkurmay Başkanı Etienne Gnassingbe 2005 yılındaki ölümüne kadar yaklaşık 40 sene ülkeyi yönetmiş, bir yolculuk esnasında ölen Gnassingbe’nin yerine getirilen oğlu Faure Gnassingbe, çıkan karışıklıklar sebebiyle istifa etmiş, ancak birkaç ay sonra gerçekleştirilen tartışmalı seçimleri kazanarak devlet başkanı olmuştur. Bu süreçte ülke çapında meydana gelen çatışmalarda yüzlerce kişi hayatını kaybetmiştir. Oğul Gnassingbe hâlen devlet başkanlığı görevini sürdürmektedir.

Siyasi Yapı

Parlamenter demokrasi ile yönetilen Togo’da, 1967’den 2005’teki ölümüne kadar ülkeyi yöneten Gnassingbe Eyadema’dan sonra, ordunun da müdahalesiyle yerine oğlu Faure Gnassingbe geçmiştir. Bu gelişme kimi uluslararası çevreler ve Afrika Birliği tarafından askerî darbe olarak kabul edilmiştir. Gnassingbe buna rağmen göreve başlamış 2005, 2010 ve 2015 yıllarında yapılan seçimleri kazanarak görevine devam etmiştir. Ülkede bir sonraki başkanlık seçimlerinin 2020 yılında yapılması öngörülmektedir. Devlet başkanı aynı zamanda silahlı kuvvetler komutanıdır ve yasa koyma, hükümeti feshetme gibi geniş yetkilere sahiptir. Yürütme yetkisi başkan ve onun tarafından kurulan hükümettedir. Hükümete devlet başkanı tarafından atanan başbakan başkanlık etmektedir.

Yasama organı 91 sandalyeli ulusal meclistir. Üyeler beş yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle orantılı temsile göre belirlenmektedir. Ülkede son meclis seçimleri Aralık 2018’de gerçekleştirilmiş olup iktidar partisi UNIR, meclisteki sandalyelerin 59’unu kazanmıştır. Ülke idari olarak kuzey güney ekseninde Savanes, Kara, Centrale, Plateaux ve Maritime olmak üzere beş bölgeye ayrılmıştır.

Ekonomik Durum

Son yıllarda belirgin bir kalkınma sürecine girmiş olmakla birlikte Togo hâlihazırda dünyanın en yoksul ülkelerinden biri konumundadır. Birleşmiş Milletler En Az Gelişmiş Ülkeler kategorisinde yer alan Togo’da kişi başı ortalama yıllık gelir 670 dolardır ve halkın yarısından fazlası yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Bununla birlikte Togo, 2018’de %4,8, son 10 yılda da ortalama %5,7’lik bir büyüme oranı yakalamayı başarmıştır. Özellikle altyapı ve ulaşıma yönelik hamlelerle, yeni havaalanı ve liman projeleri dikkat çekmektedir. Ayrıca son yıllarda dış borçları azaltma ve bütçe açıklarını kapatma hedeflerine odaklanılmıştır. IMF ve Dünya Bankası politikalarının uygulandığı ülke, aynı zamanda dış yardım almaktadır. Gıda ve enerji gibi temel alanlarda hâlen dışa bağımlı olan Togo, ihtiyacının ancak üçte birini kendi kaynaklarından elde etmekte, geri kalanını ithalat yoluyla karşılamaktadır.

Togo ekonomisi büyük oranda geçimlik ve ticari tarıma dayanmakta, tarım sektörü istihdamın %60’tan fazlasını, millî gelirin yaklaşık %30’unu karşılamaktadır. Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri kahve, kakao, pamuk, patates, manyok, mısır, fasulye, darı, pirinç ve sorgumdur. Bu ürünlerden kahve, kakao ve pamuk ülkenin önemli ihracat kalemleri arasında yer almakta, tarım ürünleri ihracat gelirlerinin %20’den fazlasını karşılamaktadır. Ülkede ayrıca balıkçılık ve hayvancılık da yaygındır. Tarıma dayalı ekonomi sebebiyle ülkedeki kuraklık ve sel felaketleri çok büyük ekonomik ve insani krizlere yol açmaktadır.

Dünyanın en büyük fosfat üreticilerinden biri olan Togo, fosfat ihracatından elde ettiği geliri arttırabilmek için bu alana yatırım yapmaktadır; ayrıca mermer, kalker, tuz ve çimento üretimi de yapılmaktadır. Ancak bu ihraç ürünleri genel olarak dış piyasada düşük fiyata sahip olduklarından ülke ekonomisine kayda değer bir katkıları yoktur.

Sanayi sektörü yeterli düzeyde gelişmemiştir ve istihdamın %5’ini, millî gelirinse yaklaşık dörtte birini karşılamaktadır. Başlıca sanayi kolu, ülkenin en önemli kaynaklarından biri olan fosfat madenciliğidir. Diğer sanayi alanları tarımsal işleme, çimento ve tekstildir. Hizmet sektörü ise ülkede istihdamın %30’unun, millî gelirin de yaklaşık yarısının karşılandığı hayati bir pozisyondadır.

Togo dış ticaret hacmini 2000’li yılların başından bu yana yaklaşık beş kat arttırmıştır. Son olarak 2017 yılında 1 milyar doları ihracat, 2 milyar doları ithalat olmak üzere toplam dış ticaret hacmi 3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Ülkenin en önemli ihracat kalemi fosfat ve pamuktur. Ayrıca serbest ticaret bölgesi olan Lome Limanı sayesinde Togo bölgesel bir ticaret merkezi pozisyonunda olduğundan re-export uygulaması da ihracatta önemli yer tutmaktadır.

Togo, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu’nun (ECOWAS) 16 üyesinden ve CFA frangını kullanan Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği’nin (UEMOA) sekiz üyesinden biri olduğu için dış ticaretteki en önemli partnerleri bölge ülkeleridir. İhracatın yarısından fazlası UEMOA üyesi Benin, Burkina Faso, Nijer, Mali ve Fildişi Sahili ile gerçekleştirilirken, Çin de ithalatın yaklaşık üçte birini tek başına karşılamaktadır.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Togo arasındaki ilişkiler diğer pek çok Batı Afrika ülkesinde olduğu gibi gelişme sürecindedir. Türkiye’nin başkent Lome’de büyükelçilik açma girişimleri devam etmektedir. Hâlihazırda Togo’nun Berlin Büyükelçiliği Türkiye’ye, Türkiye’nin Kotonu (Benin) Büyükelçiliği de Togo’ya akreditedir. İki ülke arasında devlet başkanlığı düzeyindeki tek ziyareti, 2014 yılında cumhurbaşkanlığı devir teslim törenine katılan Togo Devlet Başkanı Faure Gnassingbe gerçekleştirmiştir. Bunun dışında son yıllarda Türkiye ile Togo arasındaki resmî temaslarda artış gözlemlenmektedir.

İki ülke arasındaki ticari ilişkiler dalgalı bir seyir izlemektedir. 2000’li yılların ilk yarısında yıllık 10 milyon doların altında olan toplam dış ticaret hacmi, bu tarihten itibaren yükselişe geçmiş, 2011 yılında 107, 2012 yılında çok büyük bir artışla 300 milyon dolara çıkmıştır. Ancak 2013 yılında keskin bir düşüşle 135 milyon dolara inen dış ticaret hacmi, sonraki yıllarda da 100 milyon dolar seviyesinin altında kalmıştır. Son olarak 2018 yılında 73 milyon doları Türkiye’den Togo’ya ihracat, 17 milyon doları ithalat olmak üzere toplamda 90 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’den Togo’ya ihraç edilen başlıca ürünler makarna, demir-çelik, çimento, ayçiçeği ve palm yağı, izole tel ve kablolar, buğday unu ve temizlik malzemeleridir. Togo’dan Türkiye’ye ithal edilen başlıca ürünlerse hurda gemi, pamuk, yağlık tohumlar ve meyvedir. Çalışmaları devam etmekte olan ticaret anlaşmalarının imzalanarak yürürlüğe girmesi hâlinde iki ülke arasındaki ticari ilişkilerin daha da güçlenmesi beklenmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti 1990’lı yılların başlarından bu yana Togolu öğrencilere eğitim bursu vermekte, ayrıca çeşitli kamu kurumları ve STK’lar da Togo’ya yönelik insani yardım, kalkınma ve burs çalışmaları sürdürmektedir.

Müslümanların Durumu

Togo coğrafyasının İslamiyet’le ilk teması 10. yüzyılda bölgeye gelen Müslüman tüccarlar aracılığıyla gerçekleşmiş, ancak bölgedeki kitlesel Müslümanlaşma süreçleri 17. yüzyılda kuzeyden Mali ve Nijer, doğudan Nijerya ve batıdan Gana bölgelerinden gelen Müslüman âlim ve tüccarlar aracılığıyla başlamıştır. Özellikle Mali ve Nijer’den gelen Mandingler, Nijerya’dan Hevsa ve Yoruba kabileleri Togo’da İslamiyet’in yerleşmesinde etkili olmuştur. Togo’daki Kotokoli kabilesinin Müslümanlığı kabul etmesi de bölgede İslamiyet’in yaygınlaşmasında önemli rol oynamıştır. Günümüzde ülkede hemen her etnik gruptan Müslüman bulunmakla birlikte, en kalabalık grubu Kotokoliler oluşturmaktadır. Ülkede ilk cami 1820 yılında Kotokoli Kralı II. Uro Jubo tarafından inşa edilmiş, bu süreçte bölgede İslamiyet hızla yayılmıştır.

Günümüzde Müslümanların genel nüfus içindeki oranları kesin olarak bilinmemekle birlikte %20’nin üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Bu oran Hevsalalar, Fulaniler, Kotokoliler, Tchambalar gibi bazı kabileler arasında %90’ın üzerindedir. Togo Müslümanlar Birliği 2008 yılında Müslümanların ülkedeki oranını %35 olarak açıklamıştır. Müslüman nüfus daha ziyade Sokode, Tchamba, Dapaong ve Mango gibi ülkenin kuzey şehirlerinde yoğunlaşmış durumdadır. Güney kesimdeki Müslüman nüfus oranı daha düşüktür. Ülkede hâlihazırda 200’den fazla cami ve İslami müfredata göre eğitim veren medreseler bulunmaktadır. 1997 yılından bu yana İslam İşbirliği Teşkilatı’na üye olan Togo’da, Müslümanlara yönelik sistematik bir olumsuzluk söz konusu değildir ve ülkede bakanlık, meclis başkanlığı gibi üst düzey görevler almış Müslüman siyasetçiler bulunmaktadır. Togo’da Müslümanları temsil eden en önemli kuruluş 1963 yılında faaliyete geçen Togo Müslümanları Birliği’dir (Union des Musulmans du Togo).

Ülke Müslümanlarının en önemli problemlerinin başında eğitim gelmektedir. Esasen okuma yazma oranının %60’lar seviyesinde olduğu Togo’da eğitim tüm kesimler için en önemli ihtiyaç alanıdır. Bu sebeple son yıllarda dinî eğitim kurumlarının tesisine yönelik projelere ağırlık verilmiştir. Ülkede Müslümanlara ait bir radyo istasyonu vardır ayrıca devlet televizyonu da hafta sonları yarım saat kadar İslami yayın yapmaktadır. Ancak hâlen Togolu Müslümanlara yönelik sesli, görüntülü ve yazılı yayınlara büyük ihtiyaç duyulmaktadır.