Slovakya

Ülke Tarihi

Slovakya topraklarında yapılan arkeolojik araştırmalar, buradaki insan yaşamını 200.000 yıl öncesine tarihlendirmektedir. MÖ 23.000’li yıllara ait olduğu tahmin edilen kadın heykeli bölgeye ait toplumsal yaşama dair en önemli kanıtlardan birini teşkil etmektedir.

Slovakya topraklarındaki yerleşik kültür Keltlerle oluşmaya başlamış ve daha sonra bölge Roma İmparatorluğu ile Germenler arasında uzun süre devam eden bir hâkimiyet mücadelesine sahne olmuştur. 5. yüzyıldan itibaren başta Avarlar olmak üzere çeşitli kavimlerin işgal ettiği bölgeye Slavlar da 6. yüzyıldan itibaren yerleşmeye başlamıştır. İlk Slav devleti olarak kabul edilen Samo İmparatorluğu 631 yılında kurulmuşsa da ancak çeyrek yüzyıl kadar yaşayabilmiştir. Nitra Prensliği’ni de içine alarak bugünkü Slovakya’nın yanı sıra Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya ve Sırbistan topraklarının önemli bir bölümünü kapsayan Büyük Moravya İmparatorluğu ise 833 yılında kurulmuş ve yaklaşık bir asır varlığını devam ettirmiştir. Moravya’nın dağılmasıyla birlikte Macar İmparatorluğu’nun hâkimiyetine giren bugünkü Slovakya toprakları, 1. Dünya Savaşı sonrasına kadar büyük oranda Macar yönetimi altında varlığını sürdürmüştür.

Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyıl ortalarından itibaren artan fetih girişimlerinin Balkanlar ve Orta Avrupa’da önemli sonuçları olsa da bugünkü Slovakya topraklarında uzun süreli bir hâkimiyete dönüşmemiştir. 1543’te Estergon’un fethi sonrasında kurulan Estergon Sancağı ve sonrasında civarda ele geçirilen topraklar, bugünkü Slovakya ile Macaristan sınırı civarında belirli bölgeleri ihtiva etmektedir. 17. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı’nın bölgedeki hâkimiyetini genişletmeye yönelik hamleleri neticesinde 1663 yılında kazanılan zaferle Uyvar Eyaleti oluşturulmuş, böylece bugünkü Slovakya topraklarının önemli bir bölümü yaklaşık çeyrek asır Osmanlı hâkimiyetinde kalmıştır. II. Viyana Kuşatması’nın ve sonrasında girişilen savaşın kaybedilmesiyle Osmanlı Devleti 1699’daki Karlofça Antlaşması ile bölgedeki etkinliğini kaybetmeye başlamıştır. Bu tarihten itibaren Slovakya toprakları önce Habsburg Hanedanı içerisinde Macaristan’ın bir parçası olarak ve ardından Avusturya-Macaristan İmparatorluğu sınırları içerisinde varlığını sürdürmüştür.

1. Dünya Savaşı sonrasında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun dağılması üzerine Slovakya, Silezya, Bohemya, Moravya ve Karpat Rutenya’nın birleşmesi ile Çekoslovakya devleti oluşturulmuştur. Böylece temelleri 20. yüzyılın başlarında atılmaya başlayan Çek ve Slovak birliği düşüncesi, 28 Ekim 1918’deki bağımsızlık ilanı ile hayata geçirilmiştir. 2. Dünya Savaşı’na kadarki süreçte Slovakların otonomi talepleri Prag yönetimince kabul görmemişse de Slovakya bölgesi hızlı bir gelişim göstermiştir. 2. Dünya Savaşı sırasında Almanya tarafından işgal edilen Çekoslovakya’da Slovakya bölgesi Almanya ile anlaşarak birlikten ayrılmış, ancak savaşın ardından Çekoslovakya yeniden birleşmiştir. Savaş sonrasında Sovyet müdahalesi ile komünist rejime geçen Çekoslovakya, Soğuk Savaş yılları boyunca Sovyet Rusya’nın kontrolü altında kalmıştır. 1968 yılı Ocak ayında iktidara gelen Aleander Dubcek yönetiminin “Prag Baharı” adı verilen süreçte ülkede gerçekleştirmek istediği liberalleşme, 20-21 Ağustos’ta Sovyetler Birliği öncülüğünde ve Varşova Paktı ülkelerinden Bulgaristan, Polonya, Doğu Almanya ve Macaristan’ın destek verdiği bir işgalle kanlı şekilde bastırılmıştır.

1989 yılı Kasım-Aralık aylarında “Kadife Devrim” olarak adlandırılan süreç sonucunda ülkede komünist rejim yıkılarak kapitalist sisteme adım atılmış, 1993 yılında da Çek Cumhuriyeti ve Slovakya’nın barışçıl biçimde ayrılmasıyla Slovakya 1 Ocak 1993 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. Slovakya o tarihten bu yana parlamenter sistemle yönetilmekte ve siyasi ve ekonomik açıdan hızlı bir gelişim göstermektedir.

Siyasi Yapı

Çekoslovakya’nın ikiye ayrılmasıyla 1 Ocak 1993 tarihinde bağımsız bir devlet olarak ortaya çıkan Slovakya, parlamenter demokrasi ile yönetilmektedir. Devlet yönetiminin başında cumhurbaşkanı yer almakta ve beş yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle belirlenmektedir. Mevcut cumhurbaşkanı Mart 2019’da iki tur şeklinde yapılan seçimlerin ikinci turunda oyların %58,4’ünü alan Zuzana Caputova’dır. Caputova Haziran 2019’dan bu yana devlet başkanı olarak görev yapmaktadır. Bir sonraki devlet başkanlığı seçimlerinin 2024’te gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.

Yürütme organının başında geniş icra yetkilerine sahip başbakan bulunmaktadır. Cumhurbaşkanı tarafından genellikle ulusal seçimlerde en fazla oy alan partinin lideri başbakan olarak atanmaktadır. Başbakan tarafından oluşturulan hükümet, cumhurbaşkanı tarafından onaylanarak meclisin güvenoyuna sunulmaktadır. Hâlihazırda başbakanlık görevini Mart 2018’de göreve gelen Peter Pellegrini sürdürmektedir. Yasama organı 150 sandalyeli tek kanatlı meclistir. Milletvekilleri dört yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle belirlenmekte olup, 2016 yılında gerçekleştirilen son seçimlerden, 2018’de istifa ederek görevinden ayrılan bir önceki başbakan Robert Fico’nun liderliğini yaptığı Smer-SD %28 oy ve 49 sandalye ile birinci parti olarak çıkmıştır.

Ekonomik Durum

Bağımsızlığını kazandığı 1993 yılını takip eden ilk senelerdeki durgun dönemin ardından Slovakya ekonomisi 2000’lerden itibaren ivme kazanmış, 2004 yılında Avrupa Birliği’ne (AB) üye olması ve 2009’da avro bölgesine dâhil olmasının ardından daha da hızlı bir gelişim sürecine girmiştir. Son dönemde işsizlik ve yoksulluk oranlarında önemli düşüşler sağlanmış, yüksek büyüme oranları yakalanmış ve refah seviyesi arttırılmıştır. Bu olumlu gidişat Slovakya’yı son yıllarda Orta Avrupa’nın en önemli alternatif pazarlarından biri konumuna yükseltmiş ve yatırımcılar için cazip bir seçeneğe dönüştürmüştür. Bankacılık sektörü başta olmak üzere ülkede yabancı sermayenin önemli derecede etkinliği bulunmaktadır. Bununla birlikte yolsuzluk ve nitelikli iş gücü eksikliği gibi sorunlar henüz tam olarak aşılabilmiş değildir.

Ülke ekonomisinin taşıyıcı güçleri otomotiv ve elektronik sektörüdür. Son yıllarda KIA, Samsung ve Sony gibi Uzakdoğu; Volkswagen ve Peugeot-Citroen gibi Avrupalı küresel şirketlerin ülkeye yönelik doğrudan yatırımları söz konusudur. Sanayi sektörü istihdamın yaklaşık dörtte birini ve millî gelirin üçte birini karşılamaktadır. Otomotiv ve elektronik dışında öne çıkan diğer sanayi kolları metal, kimya, makine, tekstil, kauçuk, optik ve seramiktir. Hizmet sektörü ise iş gücünün %70’ten, millî gelirin %60’tan fazlasının karşılandığı en büyük sektördür. Tarımın ülke ekonomisindeki payı oldukça düşük olup yetiştirilen başlıca ürünler; patates, şeker pancarı, tahıl, şerbetçi otu ve meyve çeşitleridir.

Dış ticarette ülke dengeli bir seyir izlemekte ve toplam hacmini arttırmaktadır. 2017 yılında dış ticaret hacmi 84,5 milyar doları ihracat, 82,9 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 167,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Slovakya’nın dış ticaretteki en önemli partneri, ithalat ve ihracattaki %20’lik payı ile Almanya’dır.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Slovakya arasındaki ilişkiler genel itibarıyla olumlu düzeyde seyretmektedir. Slovakya’nın 1993 yılındaki bağımsızlığını ilk tanıyan ülkelerden biri Türkiye olmuş, o tarihten bu yana ilişkiler gelişerek devam etmiştir. Türkiye’nin Bratislava Büyükelçiliği 1996 yılından bu yana hizmet vermektedir. Slovakya’nın Ankara Büyükelçiliği yanı sıra İstanbul Konsolosluğu da faaliyettedir. Devlet başkanlığı düzeyindeki son ziyaret Cumhurbaşkanı R. Tayyip Erdoğan tarafından Mart 2015’te gerçekleştirilmiş, Erdoğan ayrıca Kasım 2018’de Slovakya Dışişleri Bakanı Miroslav Lajcak’ı kabul etmiştir. Slovakya’dan başkanlık düzeyindeki son ziyaret ise dönemin Slovakya Cumhurbaşkanı Ivan Gasparovic tarafından Ağustos 2013’te gerçekleştirilmiştir.

İki ülke arasındaki ticari ilişkiler 2000’li yılların başlarından itibaren ivme kazanarak 2013 yılına kadar büyük oranda artmış ve bu yılda toplam ticaret hacmi 1,55 milyar dolarla en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Takip eden yıllarda ticaret hacmi az miktarda da olsa düşüş göstermiş ve son olarak 2018 yılında 532 milyon doları Türkiye’den Slovakya’ya ihracat, 767 ithalat olmak üzere toplamda 1,29 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’den Slovakya’ya ihraç edilen başlıca ürünler; binek otomobiller, tekstil ürünleri, bakır tel ve kablolar, alüminyum sac levhalar, kara yolu taşıtları için yedek parça ve aksesuarlardır. Slovakya’dan Türkiye’ye ithal edilen başlıca ürünlerse; binek otomobiller ve motorlu taşıtlar, kauçuktan dış lastikler, kara yolu taşıtları için yedek parça ve aksesuarlar, hava pompaları ve kompresörler, merkezî ısıtma kazanları, elektrik motorları ve jeneratörlerdir.

İki ülke arasındaki kültürel ve toplumsal ilişkiler de gelişme eğilimindedir. Özellikle turizm alanında iki ülke vatandaşlarının karşılıklı olarak ilgilerinin arttığı gözlemlenmektedir. 2018 yılına Slovakya’dan ülkemize gelen turist sayısı 150.000’i aşmıştır.

Müslümanların Durumu

Bugünkü Slovakya topraklarının Müslümanlarla teması Osmanlı Devleti’nin bölgeye yönelik fetih girişimleri ile gerçekleşmişse de ülkenin güney kesimlerinde yer alan küçük bir kısmı dışında Osmanlı Devleti bölgede uzun süreli bir hâkimiyet kuramamıştır.

Günümüzde Slovakya’da 5.000 ila 10.000 civarında Müslüman’ın yaşadığı tahmin edilmektedir. Ülkedeki Müslümanların büyük çoğunluğunu Boşnak, Arnavut, Makedonya Türkü ve Kosovalılar oluşturmaktadır. Büyük oranda başkent Bratislava ve Kösice’de yaşayan Müslümanların tam sayısı net olarak bilinmemektedir. Slovakya AB içerisinde ibadete açık cami bulunmayan tek ülkedir. Ülke Müslümanlarının bu yöndeki girişimleri de siyasi merciler tarafından kabul görmemektedir. Başkent Bratislava’da yer alan Cordoba İslam Merkezi, yaklaşık 100 kişinin aynı anda ibadet edebileceği tek mekândır. Slovak merciler benzer bir tavrı Suriye’deki iç savaştan kaçan mültecilerin sığınma talepleri karşısında da göstermiş, yalnızca 200 Hristiyan sığınmacının kabul edilebileceği, Müslümanlarınsa ülkede cami bulunmaması sebebiyle entegrasyon sürecinde sorun yaşama ihtimalleri bulunduğu gerekçesiyle kabul edilemeyeceği belirtilmiştir. Ülkedeki Müslümanların dinî yaşam, siyasi merciler nezdinde temsil ve eğitim gibi konulardaki temel ihtiyaçlarında yaşanan sorunlar hâlen devam etmektedir.