Porto Riko

Ülke Tarihi

Günümüzde Porto Riko’yu oluşturan takımadalar Porto Riko ana adası yanı sıra çoğunda yerleşim olmayan Mona, Vieques, Desecheo, Caja de Muertos, Culebra adaları ve diğer pek çok adacıktan oluşmaktadır.

Adaların sömürge öncesi tarihine ilişkin bilgiler oldukça sınırlıdır. Bölgenin bilinen ilk yerleşimcilerinin Güney Amerika coğrafyasından MÖ 2.000’li yıllarda geldiği tahmin edilmektedir. 7. yüzyıldan itibaren bölgede Taino kültürü gelişmiştir. Sömürge öncesi dönemde kabile yapılarının hâkim olduğu adalarda 50.000-60.000 civarında yerlinin yaşadığı bilinmektedir.

1493’te adalara ulaşan Kristof Kolomb, “Vaftizci Yahya”ya ithafen adalara San Juan Bautista adını vermiştir. Başkent San Juan’ın ismi de buradan gelmektedir. Bölgenin geneline ise “Zengin Liman” anlamında Puerto Rico adı verilmiştir. Porto Riko’daki ilk İspanyol yerleşimi 1508’de Caparra’da kurulmuş ve bu tarihten itibaren adalar İspanyollar tarafından kolonileştirilmeye başlanmıştır. Afrika’dan köle taşımacılığı yoluyla getirilen siyahiler adalarda zorla çalıştırılırken, yerli halk sömürge güçlerine karşı direnmiştir. Ancak 1580 yılında İspanya Krallığı’na bağlı bir genel kaptanlığa dönüştürülen bölgede halk, misyonerlik faaliyetleri sonucu Hristiyanlaştırılmıştır. Süreç içerisinde Hollanda, İngiltere ve 18. yüzyılın sonlarından itibaren ABD’nin bölgeye yönelik ilgisi artarken, İspanyolların etkinliği azalmıştır.

1898 yılında İspanya-ABD Savaşı’nı bitiren Paris Anlaşması ile birlikte İspanya adalardan çekilmiş ve böylece Porto Riko ABD’nin kontrolüne girmiştir. Bu tarihten sonra bölge ABD başkanı tarafından atanan bir valiyle yönetilmiş, bölgenin bağımsızlığını hedefleyen hareketlerse başarıya ulaşamamıştır. 1917 yılında Porto Rikoluları ABD vatandaşı sayan yasa kabul edilmiş, 1946’da bölgeye ilk kez Porto Rikolu bir vali atanmış, 1949’da da vali halk tarafından seçilmeye başlanmıştır. Porto Riko 1952 yılından bu yana ABD’nin tüzel kişiliği olmayan özerk bölgesi statüsündedir.

Siyasi Yapı

ABD’ye bağlı özerk bir bölge olan Porto Riko’da yargı ve egemenlik yetkileri ABD’ye aittir. ABD başkanı aynı zamanda Porto Riko’nun da başkanıdır. Bölge kendi içerisinde ayrı bir yasama, yürütme ve yargı sistemi olan ve cumhuriyetle yönetilen bir yapıya sahiptir. Bölgede ABD tarafından tanınan birinci dereceden idari bir yapı yoktur, ikincil idari yapıların sayısı ise 78’dir. Bölge, 1950 yılında değiştirilen Porto Riko Federal İlişkiler Yasası’na tabidir. Porto Riko’nun ABD ile olan siyasi ilişkisi hâlen Birleşmiş Milletler’de tartışma konusudur. Porto Rikolular 1917’den itibaren ABD vatandaşı sayılmakla birlikte ABD başkanlık seçimlerinde oy kullanamamakta, yalnızca Demokrat ve Cumhuriyetçi partilerin başkanlık seçimlerinde oy kullanabilmektedirler.

Yasama organı 30 sandalyeli senato ve 51 sandalyeli temsilciler meclisinden oluşan çift kanatlı yasama meclisidir. Her iki kanatta da üyeler dört yıllık görev süresine sahiptir. Senato ve temsilciler meclisi seçimleri birlikte yapılmaktadır.

Yürütme organı yasama meclisinin onayı ile vali tarafından atanan kabinedir. Yürütme organının başında bulunan vali, dört yılda bir düzenlenen seçimlerle doğrudan halk tarafından belirlenmektedir. 2020 yılı Kasım ayındaki son seçimlerde Yeni İlerleme Partisi oyların %32,9’unu alarak birinci olmuş ve parti lideri Pedro Pierluis yeni vali olarak seçilmiştir. Popüler Demokrat Parti ise %31,7 ile ikinci sırada kalmıştır. Bölgedeki ana akım iki siyasi oluşumdan biri olan Popüler Demokrat Parti ABD ile mevcut statünün devamını isterken, Yeni İlerleme Partisi Porto Riko’nun ABD’nin eyaletlerinden biri olması görüşüne sahiptir. Porto Riko Bağımsızlık Partisi ise bölgenin ABD’den ayrılarak tam bağımsız bir devlet olması idealini savunmaktadır.

Porto Riko dış ilişkilerde ABD’ye tabi olmakla birlikte, özellikle Latin dünyası, İspanyolca konuşan bölgeler ve Karayip’teki ada ülkeleriyle ticaret anlaşmaları yapabilmekte, karşılıklı protokoller düzenleyebilmektedir. Porto Riko’da başta Avrupa ve bölge ülkeleri olmak üzere 41 ülkenin konsolosluğu bulunmaktadır. Bölgenin savunma sorumluluğu ABD’ye ait olup, ABD başkanı başkomutan sıfatıyla savunmanın başıdır. Bölgedeki yerel savunma kuvvetlerinin sorumluluğu ise iç güvenlikle ilgili konularla sınırlıdır. Bununla birlikte Porto Riko, ABD’nin savaş, işgal ve askerî operasyonlarına destek kuvvet olarak katkı sağlamaktadır.

Ekonomik Durum

2000’lerin ortalarına kadar Karayip bölgesinin önemli ekonomilerinden biri olan, rekabetçi karakteriyle öne çıkan Porto Riko, son yıllarda olumsuz bir görünüme sahiptir. Ekonomik büyüme 2010’lar boyunca eksi yönde seyretmiş, kamu borçları artmaya devam etmiştir. Bu durum ekonomik kaygılarla bölgeden ABD ana karasına göçlerin artmasına yol açmıştır. 2010’ların başında %17’lere kadar yükselen işsizlik, son yıllarda bir miktar azalsa da bölge için hâlen en önemli sorunlardan biridir. Gayrisafi yurt içi hasılanın 100 milyar dolar civarında olduğu Porto Riko’da, kişi başı ortalama yıllık gelir yaklaşık 34.000 dolardır ki bu, ABD ülke ortalamasının oldukça altındadır. Son yıllarda ekonomide uygulanan temel politika, bütçe açığını büyütmeden istihdam ve büyümeyi arttırmaktır. Zira kamu borçları neredeyse millî gelire ulaşmış olup, kişi başı ortalamaları bakımından ABD’nin en yüksek eyaletinden üç kat daha yüksektir. Ayrıca 2017 yılında yaşanan “Maria Kasırgası” da bölgeye büyük zarar vermiş, altyapı tahrip olmuş ve bölgenin tamamına yakınında ciddi oranda elektrik kesintileri yaşanmıştır. Bu durum çok sayıda insanın ABD’ye göç etmesine sebep olmuştur.

Ekonomi büyük oranda hizmet ve sanayi sektörlerine endekslidir. Hizmet sektörü istihdamın %80’ini, millî gelirin yarısını karşılarken; sanayi sektörü istihdamın yaklaşık %20’sini, millî gelirinse diğer yarısını karşılamaktadır. Öne çıkan sahalar tekstil, ilaç, elektronik ve turizmdir. Oldukça sınırlı düzeydeki tarım sektöründe yetiştirilen başlıca ürünlerse muz, ananas ve kahvedir.

Siyasi statüsü, ham madde eksikliği, nitelikli iş gücünün sınırlı oluşu gibi faktörler, Porto Riko ekonomisini olumsuz etkilemektedir. Bölge dış ticaret açısından büyük oranda ithalata bağımlıdır. 2017 verilerine göre dış ticaret hacmi, 73 milyar doları ihracat, 49 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 122 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Dış ticarette en önemli ortak, aynı zamanda bir parçası olduğu ABD’dir. Toplam dış ticaretin yarısından fazlası ABD ile gerçekleştirilmekte olup, öne çıkan diğer partnerler İrlanda, Singapur, Belçika, İsviçre, Hollanda, Güney Kore, İtalya ve İspanya’dır.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Porto Riko arasındaki bürokratik ilişkiler ABD ile ilişkiler çerçevesinde sürdürülmektedir. Bu kapsamda Porto Riko bölgesi Türkiye’nin Miami Başkonsolosluğu’nun görev sahası içerisindedir. Türkiye’den Porto Riko’ya direkt uçuş yoktur ancak ABD üzerinden aktarmalı uçuşlarla başkent San Juan’a ulaşılabilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının Porto Riko’ya giriş çıkışları ABD vizesine tabidir.

Müslümanların Durumu

İslam’ın Porto Riko’daki tarihi, bölgenin İspanyollar tarafından işgal edildiği 15. yüzyıl sonlarına kadar götürülebilmektedir. O tarihlerden itibaren başta Afrika olmak üzere dünyanın çeşitli bölgelerinden köle taşımacılığı yoluyla getirilen ve buradaki kolonilerde çalışmaya zorlanan insanlar arasında çok sayıda Müslüman’ın olduğu tahmin edilmektedir.

Modern dönemde ise Müslümanlar Porto Riko’ya ilk olarak İsrail’in Filistin’i işgali sonrasında, Filistin ve Ürdün’den göç yoluyla gelmiştir. 1950’lerdeki bu göçleri takiben Mısır, Pakistan gibi farklı ülkelerden Müslümanlar da Porto Riko’ya gelmeye devam etmiştir. Günümüzde Porto Riko’da çoğunluğu Filistinli olmak üzere 5.000 ila 10.000 civarında Müslüman’ın yaşadığı tahmin edilmektedir ki, bu sayı genel nüfusun %1’den azına tekabül etmektedir. Ancak Karayip ve Latin coğrafyasının diğer bölgelerinde olduğu gibi Porto Riko’da da yerli halkın İslamiyet’e olan ilgisi her geçen yıl artmaktadır.

Adada ilki 1981 yılında ibadete açılan toplam dokuz cami/mescit bulunmaktadır. Bunlar adanın çeşitli bölgelerine dağılmış durumda olup, bir kısmı yalnızca ibadethane ihtiyacını karşılayacak mahiyette, bir kısmı ise Müslümanların sosyal ve kültürel ihtiyaçlarına cevap verebilecek küçük bir kültür merkezi hüviyetindedir.