Panama

Ülke Tarihi

Panama topraklarında yapılan arkeolojik çalışmalarda insan yaşamına ilişkin elde edilen en eski veriler MÖ 3.000 yılına aittir. Takip eden yaklaşık 4.000 yıllık süreçte bölgedeki yerli kabileler, özellikle Peru ve Meksika kültür ve yönetiminin etkisi altında varlıklarını sürdürmüşlerdir.

Panama toprakları kıtadaki diğer bölgeler gibi 15. yüzyılın sonlarından itibaren Avrupalı sömürge güçlerinin saldırılarına muhatap olmuştur. 1501 yılında İspanyol sömürgeci Rodrigo de Bastidas’ın, bir yıl sonra da Kristof Kolomb’un bölgeye gelmesinin ardından Panama, kısa sürede bir İspanyol sömürgesine dönüşmüş ve özellikle kıtadaki diğer sömürgelerde elde edilen kıymetli madenlerin Avrupa’ya taşınması sürecinde kritik bir misyon yüklenmiştir. 1538-1821 yılları arasında yaklaşık üç asır İspanyol sömürgesi olarak kalan Panama, 1821’de bölgede bağımsızlığını kazanan diğer devletlerle birlikte Kolombiya Konfederasyonu’nun bir parçası olarak kısmi bağımsızlık kazanmıştır. Ancak konfederasyonun dağılması ve diğer devletlerin bağımsızlıklarını kazanmasının ardından Panama, Kolombiya’nın bir parçası olarak kalmıştır. Yüzyılın ortalarından itibaren ABD’nin bölge üzerindeki ulaşım projeleri başlamış ve ABD Panama Kanalı üzerindeki planlarını adım adım hayata geçirmiştir. 1873’te ABD Panama’ya saldırırken, 1880’de inşa edilecek kanalda hak sahibi olacağı iddiasını da resmen ilan etmiştir. Nitekim 1903’te Panama’nın Kolombiya’dan ayrılarak tam bağımsızlığını ilan etme sürecinde pay sahibi olan ABD, bağımsızlığın ilan edilmesinin hemen ardından Panama Kanalı’nın inşa haklarını almış, 1914’te de kanalın inşası tamamlanmıştır. Bu tarihten itibaren ABD’nin ülke üzerindeki etkinliği, çekilme yönünde atılan adımlara karşın yüzyılın sonlarına kadar devam etmiştir.

20 Aralık 1989’da Panama’ya yönelik 40 gün sürecek bir askerî operasyon gerçekleştiren ABD, Birleşmiş Milletler’in operasyonun uluslararası hukuka aykırı olduğu yönündeki kararına rağmen operasyonu sürdürmüş ve Panama Kanalı üzerindeki hâkimiyetini perçinlemiştir.

Siyasi Yapı

1821’de İspanya’ya karşı bağımsızlığını kazanan, 1903’te Kolombiya’dan ayrılarak bağımsız bir devlet hâline gelen Panama, başkanlık tipi demokrasiyi benimsemiş bir siyasi yapıya sahiptir. Devlet başkanı aynı zamanda hükümetin de başı olarak görev yapmaktadır. Devlet başkanı ve iki yardımcısı beş yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle belirlenmektedir. Ülkede son başkanlık seçimleri 5 Mayıs 2019’da gerçekleştirilmiş ve %33’lük oy oranı ile seçimi kazanan Laurentino Cortizo Panama’nın yeni devlet başkanı seçilmiştir. Bir sonraki seçimlerin 2024 yılında gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.

Yasama organı 71 sandalyeden oluşan tek kanatlı ulusal meclistir. Milletvekilleri beş yılda bir yapılan seçimlerle belirlenmektedir. Son seçimler başkanlık seçimleri ile birlikte Mayıs 2019’da gerçekleştirilmiş ve Demokratik Devrim Partisi 35, Demokratik Değişim Partisi 18 sandalye kazanmıştır.

Ülke idari olarak dokuz eyalet ve üç bölgeden oluşmaktadır. Yasama, yürütme ve yargı erkleri 2004 yılında anayasada gerçekleştirilen reformla birlikte yeniden düzenlenmiştir.

Ekonomik Durum

Serbest piyasa ekonomisini benimseyen Panama, istikrarlı büyüme trendi, düşük düzeyde seyreden işsizlik ve enflasyon oranları, dengeli siyasi yapısı ile Latin Amerika’nın en önemli ekonomilerinden biri hâline gelmeyi başarmıştır. Son 10 yılda yakalanan ortalama %6,5’luk büyüme oranı ile Panama sadece bölgesinde değil dünyada en hızlı büyüyen ekonomilerden biri konumundadır. Ayrıca kişi başı ortalama yıllık gelirin 15.000 doların üzerine çıkmasıyla birlikte bu alanda da bölge ülkeleri arasında ilk sıralara yerleşilmiştir. Bununla birlikte yoksulluk ve gelir eşitsizliği, ülkenin çözüm bekleyen en önemli ekonomik sorunlarının başında gelmektedir. Nüfusun dörtte birinin yoksulluk sınırının altında yaşadığı Panama, Latin Amerika bölgesinde gelir dağılımındaki uçurumun en yüksek olduğu ülkelerden biridir.

Ekonominin taşıyıcı gücü hizmet sektörüdür. İstihdamın üçte ikisinin, millî gelirin %80’den fazlasının karşılandığı hizmet sektöründeki en önemli alan dünya ticaretinin %5’inin gerçekleştiği Panama Kanalı’nın işletilmesidir. Kanal aynı zamanda mineral sektöründe gerçekleştirilen ticaretin de yaklaşık %20’sine ev sahipliği yapmaktadır. Hizmet sektöründeki diğer önemli sahalar finans, sigorta, konteyner ticareti, lojistik, nakliye, haberleşme, bankacılık ve turizmdir. Panama Kanalı’nın genişletilmesi projesinin 2016 yılında tamamlanmasıyla birlikte sektörün daha da büyüyeceği öngörülmektedir.

Ülke tarımda dışa bağımlı konumdadır ve hizmet sektörünün gelişmesi ve Panama Kanalı’nın öneminin artmasıyla birlikte tarım geleneksel değerini daha da yitirmiştir. Bununla birlikte sektör hâlen istihdamın %17’sini karşılamaktadır. Başlıca ürünler muz, kahve, pirinç, mısır, şeker kamışı ve sebzedir. Muz aynı zamanda Panama’nın önemli ihraç ürünlerinden biridir. Sanayi sektörü de benzer şekilde istihdamın ve millî gelirin beşte birden azını karşılamakta olup başlıca sahalar inşaat, çimento ve gıda işlemedir.

Dış ticarette her yıl açık veren Panama’nın toplam ticaret hacmi son yıllarda ortalama 40 milyar dolar civarında seyretmektedir. 2018 yılı ticaret hacmi 4,9 milyar doları ihracat, 42,2 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 47,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Amerikan doları temelli bir ekonomiye sahip olan Panama’nın en önemli dış ticaret partneri de ABD’dir.

Türkiye ile İlişkiler 

Türkiye ile Panama arasındaki ilişkiler genel itibarıyla olumlu düzeyde seyretmektedir. Ancak iki ülke arasındaki coğrafi uzaklığın etkisiyle ilişkiler tarihî ve kültürel bağlamda sınırlı düzeyde seyretmiştir. 2014 yılında her iki ülkenin de karşılıklı olarak büyükelçiliklerini hizmete açması, ikili ilişkilerin geliştirilmesi bakımından kritik bir adımdır. Panama’nın ayrıca İstanbul’da bir başkonsolosluğu bulunmaktadır. İki ülke arasında henüz başkanlık düzeyinde bir ziyaret gerçekleşmemiş olmakla birlikte son yıllarda dışişleri, ulaştırma gibi bakanlıklar düzeyinde ziyaretler yapılmaktadır. Bu ziyaretler esnasında ilişkileri güçlendirmeye yönelik anlaşma ve mutabakatlar imzalanmaktadır.

Türkiye ve Panama arasındaki ticari ilişkilerde 2009-2011 yılları arasında bir sıçrama yaşanmış ve takip eden yıllarda -2016’daki sert düşüş dışında- iki ülke arasındaki ticaret hacmi genel itibarıyla 180-280 milyon dolar aralığında seyretmiştir. Bu süreçte toplam dış ticaret hacmi 2009’da 91, 2010’da 161, 2011’de 255 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Son olarak 2018 yılında 238 milyon doları Türkiye’den Panama’ya ihracat, 41 milyon doları ithalat olmak üzere iki ülke arasındaki toplam dış ticaret hacmi 279 milyon dolara ulaşmıştır. Türkiye’den Panama’ya ihraç edilen başlıca ürünler inşaat demiri, petrol yağları, mücevherci eşyası ve aksamı, demir-çelik profiller, çimento, elektrik akümülatörleri ve çeşitli inşaat malzemeleridir. Panama’dan Türkiye’ye ithal edilen başlıca ürünlerse altın, deniz taşıtları, hurda gemi muz ve diğer tropik meyvelerdir. Türkiye’nin deniz filosunun önemli bir bölümünün Panama’da kayıtlı olması, iki ülke arasındaki ticari ilişkilerin geleceği bakımından büyük önem taşımaktadır.

Müslümanların Durumu

Bugünkü Panama topraklarının İslamiyet’le ilk tanışması, 16. yüzyıl ortalarında İspanyollar tarafından bölgeye getirilen Afrikalı Müslüman köleler aracılığıyla olmuştur. 1552 yılında köleleri bölgeye taşıyan geminin Panama açıklarında batması üzerine, gemiden kurtulanlar İspanyollara karşı mücadele etmiş ve kendi kontrollerinde bölgeler oluşturmayı başarmıştır. Kendilerine lider olarak seçtikleri Bayano önderliğinde bağımsız meclisler oluşturan ve camiler inşa eden Müslümanlar, sömürge valisi ile de bir anlaşma imzalamışlar, ancak anlaşmaya sadık kalmayan İspanyollar, organize ettikleri bir yemekte Müslümanların bir kısmını zehirleyerek öldürmüş, kurtulanları ise ya idam etmiş ya da hapsetmiştir. Bayano da önce Peru’ya oradan da İspanya’ya sürgüne gönderilmiştir. Bugün Bayano’nun adı bölgede daha önce Chepo Nehri olarak bilinen nehre verilmiştir.

Panama’daki ikinci Müslüman topluluk, 20. yüzyıl başlarında Hindistan ve Ortadoğu bölgesinden gelen ve çoğunluğu yetişkin erkeklerden oluşan Müslümanlardır. Yüzyılın ikinci çeyreğinde de bu bölgelerden göçler devam etmiş ve Müslümanlar Panama’da kendilerini temsil edecek yapılar kurmaya ve camiler inşa etmeye başlamışlardır. Bu örgütlenme 1963 yılında ilk mezarlık alanının satın alınması ile devam etmiştir.

Günümüzde Panama’da nüfusun %1’ine tekabül eden 40.000 civarında Müslüman’ın yaşadığı tahmin edilmektedir. Ülkede ibadete açık dört cami bulunmaktadır. Öte yandan çoğunluğu başkent Panama City’de bulunan kültür merkezleri ve sivil toplum kuruluşları da Müslüman topluluğun ihtiyaçları doğrultusunda faaliyet göstermektedir. Bunların başlıcaları İslam Kültür Merkezi (Centro Cultural Islamico), Panama İslam Vakfı (Fundacion Islamica de Panama), Panama Medine Mescidi (Madina Masjid Panama), Santiago İslam Merkezi (Islamic Center Santiago) ve Changuinola İslam Birliği’dir (Asosiacion Islamica De Changuinola).