Nijer

Ülke Tarihi

Bugün Nijer topraklarının bulunduğu coğrafya, yüzlerce yıldır kuzeyindeki Berberilerle Afrika’nın merkezi konumundaki Biladüssudan arasında bir geçiş bölgesi olmuştur.

666 yılında İslam orduları Kuzeydoğu Nijer’deki Kavar’ı fethetmiş, ancak İslamiyet’in bölgede kalıcı hâle gelmesi 10. yüzyılda gerçekleşmiştir. Nijer toprakları yüzyıllar boyunca, bölge coğrafyasındaki diğer topraklarla birlikte Songay Sultanlığı, Kanim-Bornu Sultanlığı, Timbuktu Paşalığı gibi bölgede söz sahibi devletlerin hâkimiyeti altında kalmıştır.

19. yüzyılın ortalarında Fizan’ın Osmanlı Devleti tarafından bir sancak merkezi yapılmasını takiben, önce Nijer’in doğusundaki Kavar Sultanı, ardından yüzyılın sonlarına doğru Çad’ın kuzeyindeki Tibular Osmanlı’ya tabi olmuştur. Nijer’in bugünkü sınırları 20. yüzyıl başlarında kıtanın iki büyük sömürgeci gücü olan İngiltere ve Fransa’nın bölgenin paylaşımı konusunda kendi aralarında anlaşmasından sonra şekillenmiştir.

20. yüzyılın başlarında Fransızlar, Batı Afrika’daki sömürgeci uygulamaları kapsamında Nijer’in batısını işgal etmiş ve Senegal-Çad arasında kalan bu bölgeyi Yukarı Senegal-Nijer olarak isimlendirmiştir. Osmanlı Devleti, kıtadaki varlığının sona erdiği 1912 yılına kadar, Fransız işgaline karşı kendilerine iletilen yardım taleplerine kayıtsız kalmamış, ancak devletin dört bir yanında devam eden savaşlar bu desteğin sınırlı düzeyde kalmasına sebep olmuştur. Böylece Nijer yüzyılın ilk çeyreğinde tamamıyla Fransız sömürgesi hâline gelmiştir.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında, kıtadaki diğer pek çok devlet gibi Fransa’nın denizaşırı toprağı statüsü kabul edilen Nijer, 1956 yılında özerkliğini, 1958 yılında kısmi bağımsızlığını, 3 Ağustos 1960’ta da tam bağımsızlığını ilan etmiştir.

Bağımsızlığın ardından devlet başkanlığına getirilen Hamani Diori 1974 yılına kadar bu görevde kalmış, 1974 yılında çok partili sisteme geçilmesine karşın ülke, 1993 yılına kadar askerî rejim tarafından idare edilmiştir. Diori döneminden başlayarak pek çok darbe ve darbe girişimine sahne olan ülke, geride kalan 60 yıllık süreçte genellikle cunta yönetimlerinin kontrolünde kalmıştır.

Siyasi Yapı

Nijer, parlamenter demokratik sisteme geçişin gerçekleştiği 1974 yılından 1993 yılına kadar askerî rejim tarafından idare edilmiştir. Günümüzde yarı başkanlık sistemiyle yönetilen Nijer’de bağımsızlıktan bu yana dört askerî darbe yaşanmıştır. Anayasaya göre, devlet başkanı beş yılda bir düzenlenen seçimlerle belirlenmektedir. Yasama organı olan ulusal meclis 171 sandalyeden oluşmakta ve başkanlık seçimleriyle birlikte belirlenen milletvekilleri, beş yıl süreyle görev yapmaktadır. Yürütme organı başbakanın liderlik ettiği kabinedir ve başkan tarafından belirlenmektedir.

2010 yılında gerçekleşen son askerî darbenin ardından 2011 yılındaki seçimleri Mahamadou Issoufou kazanmış ve cumhurbaşkanı olmuştur. 2016 yılında düzenlenen seçimlerin ikinci turunda %92,5 oy alarak ikinci kez seçilen Issoufou, hâlen bu görevdedir. Başbakanlık koltuğunda ise Issoufou ile birlikte 2011 yılında göreve gelen Brigi Rafini bulunmaktadır.

Ekonomik Durum

Nijer bugün dünyanın en yoksul birkaç ülkesinden biridir. Nüfusun üçte biri açlık sorunu ile karşı karşıyadır. Kişi başı ortalama yıllık gelir 400 dolar civarındadır; ancak ülke sahip olduğu genç nüfus (%49’u 15 yaş altı) ve zengin yer altı kaynaklarıyla ciddi bir potansiyel barındırmaktadır. Önümüzdeki yıllarda uranyum ihracatından elde edilecek gelirin artması ve petrol ihracatına başlanmasıyla birlikte, son yıllarda yüksek seyreden ekonomik büyümenin daha da artacağı tahmin edilmektedir.

Ülke ekonomisi tarım, hayvancılık ve madenciliğe dayanmaktadır. Millî gelirin %40’ı tarımdan sağlanırken, istihdamın %80’i de bu sektöre aittir. Yetiştirilen başlıca ürünler; pamuk, yer fıstığı, fasulye, pirinç, sorgum, manyok ve darıdır; ayrıca hayvancılık da önemli bir gelir kaynağıdır.

Sahip olduğu yaklaşık 300.000 ton uranyum rezerviyle bu alanda dünyanın önde gelen ülkelerinden biri olan Nijer, yer altı kaynaklarını kendi çıkarları için kullanamamanın sıkıntısını yaşamaktadır. Öyle ki sömürge sonrası dönemin bağlayıcı anlaşmaları, Fransa’yı hâlâ Nijer’de ayrıcalıklı konumda tutmakta, bu ayrıcalıklar madenlerin işletilmesi ve satışına da yansımaktadır. Dünyanın en büyük uranyum üreticilerinden olan Nijer’de ihracatın önemli bir kısmını başta uranyum olmak üzere, petrol ve altın gibi madenler teşkil etmektedir.

Nijer’in de üyesi olduğu Batı Afrika Ülkeleri Merkez Bankası (BCEAO), üye ülkeler arasında para ve gümrük birliği yanı sıra serbest dolaşım gibi imtiyazlar sağlamaktadır. 2020 yılında Batı Afrika Parasal Bölge (WAMZ) ülkeleriyle BCEAO ülkelerinin birleşmesiyle önümüzdeki süreçte 15 ülke arasında ortak para birimi, serbest mal ve insan dolaşımına geçilmesi planlanmaktadır.

2010’lu yıllarda yakalanan istikrarlı artışla 4 milyar doları aşan dış ticaret hacmi, 2019 yılında ciddi bir düşüşle 384 milyon doları ihracat 1,2 milyar doları ithalat olmak üzere 1,5 milyar dolar seviyelerinde kalmıştır. Nijer’in dış ticaretteki en önemli partnerleri Çin ve Fransa’dır.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Nijer arasında olumlu seyreden ilişkiler, son yıllara kadar oldukça sınırlı düzeyde kalmış, ancak 2010’lu yıllardan itibaren ivme kazanmaya başlamıştır. İki ülke karşılıklı olarak büyükelçiliklerini 2012 yılında hizmete açmıştır. Nijer’in ayrıca İstanbul, Bursa ve Antalya’da fahri konsoloslukları bulunmaktadır. Büyükelçiliklerin hizmete girdiği 2012 yılından bu yana Türkiye ile Nijer arasında 28 anlaşma imzalanmıştır.

İki ülke arasında son yıllarda üst düzey ziyaretler gerçekleşmekte, bu da ikili ilişkilerde çıtayı daha da yükseltmektedir. 2013 yılında R. Tayyip Erdoğan’ın başbakan sıfatı ile gerçekleştirdiği ziyarete, Nijer Cumhurbaşkanı Mahamadou Issoufou 2014 ve 2015 yıllarında mukabele etmiş, Ocak 2018’de de Nijer Başbakanı Brigi Rafini ülkemizi ziyaret etmiştir.

Son yıllarda ticari ilişkilerde gözle görülür bir artış kaydedilmiştir. 2000’li yılların başlarında yıllık 1 milyon doları dahi bulmayan ticaret hacmi, 2007 yılında 10 milyon dolar seviyesini aşmış ve 2019 yılında tamamına yakını Türkiye’den Nijer’e ihracat olmak üzere 72 milyon dolar olmuştur. Türkiye’nin Nijer’e ihraç ettiği ürünlerin önemli bir bölümünü gıda mamulleri oluşturmaktadır.

Başta İHH İnsani Yardım Vakfı olmak üzere, STK’lar ve kamu kuruluşları aracılığıyla da Nijer’in kalkınmasına yönelik bazı projeler hayata geçirilmektedir. Eğitimden tarıma, sağlıktan barınmaya kadar pek çok alanda gerçekleştirilen hizmetler, Türkiye ile Nijer arasındaki köprüleri daha da kuvvetlendirmektedir. Ayrıca her yıl onlarca Nijerli öğrenci de Türkiye bursları kapsamında üniversite eğitimi almak için ülkemize gelmektedir.

Müslümanların Durumu

İslamiyet bölgeye Hicri 1. yüzyılda (666) İslam fetihleriyle ulaşmış, 10. yüzyıldan itibaren de bölge tamamen İslamlaşmıştır. Özellikle bugünkü Çad, Moritanya ve Mali topraklarında yaşayan unsurlarla birlikte Nijerli Müslümanlar bölgede İslamiyet’in yayılmasında etkili olmuştur. Kadiriyye başta olmak üzere sufi hareketler de bölgede güçlüdür. Kadiriyye ve Halvetiyye bölgede İslamiyet’in yayılması ve kökleşmesinde etkili olurken, Ticaniyye ve Senusiyye ise özellikle 19. yüzyılda Fransa’nın sömürge hareketlerine karşı halkın kenetlenmesi ve mücadele etmesinde önemli rol oynamıştır.

Sömürge dönemi boyunca Fransızlar Nijer’de İslam’a ve Müslümanlara karşı son derece katı politikalar izlemiş, topluma liderlik eden âlimler ve tarikat önderleri hapse atılmış, pek çoğu da öldürülmüştür.

Bağımsızlığın kazanılmasından sonra ülkede dinî yapılar teşekkül etmiş ve Nijer 1974 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı’na da üye olmuştur. Bugün nüfusunun tamamına yakını Müslüman olan Nijer’de halk Malikî mezhebine mensuptur.

Dünyanın en yoksul, aynı zamanda en düşük okuryazar oranına sahip ülkelerinden biri olan Nijer’de eğitimsizlik diğer alanlarda olduğu gibi dinî alanda da önemli bir sorundur. İnançlarına bağlılığı üst düzeyde olan Nijer Müslümanlarının bugün en büyük ihtiyacı, ülkenin her bakımdan kalkınması için gerekli olan eğitim olanaklarının hızlı bir şekilde hayata geçirilmesidir.