Temel Göstergeler | |
Resmi Adı | Moritanya İslam Cumhuriyeti |
Yönetim Biçimi | Başkanlık tipi cumhuriyet |
Bağımsızlık Tarihi | 28 Kasım 1960 (Fransa'dan) |
Başkent | Nuakşot (1,2 Milyon) |
Yüzölçümü | 1.030.700 km² |
Nüfusu | 4,4 milyon (2020) |
Nüfusun Etnik Dağılımı | %40 Maur/siyah karışımı, %30 Maur, %30 Siyahi |
İklimi | Çöl iklimi etkisi altındaki ülkede hava yıl boyunca sıcak, yağışsız ve tozludur. |
Coğrafi Konumu | Kuzeybatı Afrika ülkesi olan Moritanya’nın batısında Atlas Okyanusu, güneybatısında Senegal, güneydoğu ve doğusunda Mali, kuzeydoğusunda Cezayir, kuzeyinde ise Batı Sahra yer alır. |
Komşuları | Mali (2.237 km), Batı Sahara (1.561 km), Senegal (813 km), Cezayir (663 km), kıyı şeridi (754 km) |
Dil | Arapça (resmî), Pular, Soninke, Wolof, Fransızca |
Din | %100 İslam |
Ortalama Yaşam Süresi | 64,5 yıl (2020) |
Okuma-Yazma Oranı | %53,5 (2017) |
Para Birimi | Moritanya Ugiyası (MRO) |
Millî Gelir | 5,651 milyar dolar (2019 IMF) |
Kişi Başı Ortalama Milli Gelir | 1.392 dolar (2019 IMF) |
İşsizlik Oranı | %10,3 (2019) |
Enflasyon Oranı | %4 (2020) |
Yoksulluk Oranı | %31 (2014) |
Reel Büyüme Hızı | %5,8 (2019) |
İhracat Ürünleri | Demir, balık, altın, hayvan yemi |
İthalat Ürünleri | Mineral yakıtlar, makineler, gemi ve deniz taşıtları, demir-çelik, elektronik cihazlar, süt ürünleri |
Başlıca Ticaret Ortakları | Çin, İsviçre, İspanya, Japonya, Rusya, İtalya, Birleşik Arap Emirlikleri, Belçika, Fransa, Almanya, ABD |
Ülke Tarihi
Roma İmparatorluğu döneminde, Roma’ya bağlı bir krallık tarafından yönetilen Moritanya toprakları, MS 3. yüzyılda Berberi göçlerine uğramıştır. Yüzyıllar boyunca yerel krallıkların hüküm sürdüğü bölgede öne çıkan krallık, güneydoğudaki Gana (Gâne) Krallığı’dır.
8. yüzyılda bölgeye gelen Müslüman tüccarlar, yerel yapılanmalarla güçlü ilişkiler kurmuştur. Bu yüzyıldan sonra Gana krallarının Müslümanların bölgede barınmasına izin vermesi, Berberi kabilelerin Müslüman oluşu ve dinî-tasavvufi hareketler, Moritanya’nın büyük oranda Müslümanlaşmasını sağlamıştır.
13-15. yüzyıllar arasında Merînîlerin hüküm sürdüğü Moritanya, daha sonra Hassânîlerin kontrolüne geçmiştir. Fransız sömürge birlikleri Moritanya’ya ilk olarak 1854 yılında girmiş fakat iç bölgeleri kontrol altına almaları ancak 20. yüzyılın başlarında gerçekleşmiştir.
İkinci Dünya Savaşı sonrasında başlayan bağımsızlık hareketleri 10 yıl kadar sürmüş ve ülke önce 28 Eylül 1958’de Moritanya İslam Cumhuriyeti adı ile Fransa’ya bağlı özerk bir bölge statüsü kazanmış, 28 Kasım 1960’ta da aynı isimle bağımsızlığını ilan etmiştir.
1961 yılında ülkenin ilk devlet başkanı olan Muhtar Veled Dâde döneminde, eski İspanyol Sahrası’nın (Batı Sahra) ele geçirilmesi için Fas ile mücadeleye girişilmiş fakat başarılı olunamamıştır. 14 Kasım 1975’te Madrid’de imzalanan anlaşmayla İspanya’nın Batı Sahra’dan çekilmesinden sonra, Nisan 1976’da, bölge Fas ile Moritanya arasında paylaştırılmıştır.
Muhtar Veled Dâde’nin 1978’de askerî darbe ile devrilmesinden sonra siyasi istikrarı sağlayamayan ve pek çok darbe, hükümet değişikliği ve iç çatışmalara sahne olan Moritanya, son yıllarda siyasi ve ekonomik açıdan daha istikrarlı bir görüntü çizmektedir.
Siyasi Yapı
Mağrip coğrafyası ile Sahra altı Afrika arasında, oldukça stratejik bir konumda bulunan Moritanya, 1960 yılında bağımsızlığını kazanmış, 1961 yılında Birleşmiş Milletler’e (BM), 1969 yılında İslam Konferansı Teşkilatı’na (İİT), 1973’te Arap Birliği’ne ve 1975’te de Arap Ekonomik Birliği Konseyi’ne katılmıştır.
Ülke Arap ve Berberi asıllı Beyaz Moritanyalılar, Haratinler ve Afrikalı yerlilerden oluşmaktadır. Anayasasına göre Moritanya, demokratik ve sosyal bir İslam devletidir ve hâkimiyet halka aittir; ülke yöneticileri halk tarafından seçimle belirlenir ve devlet başkanının Müslüman olması şartı vardır. Cumhurbaşkanı aynı zamanda hem başkomutan hem de yürütmenin başıdır ve beş yıllık süre için seçilir.
2009-2019 yılları arasında devam eden Muhammed Veled Abdülaziz döneminin ardından, 2019 yılı Haziran ayında yapılan son seçimlerde aldığı %52’lik oyla başkanlık görevine gelen Muhammed Veled Gazvani, 2008-2018 yılları arasında Genelkurmay Başkanı, 2018-2019 yılları arasında da Savunma Bakanı olarak görev yapmıştır.
Abdülaziz döneminde istihdamı arttırma, eğitim seviyesini yükseltme, terörle mücadele gibi kritik alanlarda önemli adımlar atılmış, ülke son yıllarda istikrarlı bir ekonomik büyüme yakalamış, sivil ve askerî kanatların dengede tutulması ile siyasi istikrar sağlanmış, bölgesel ve küresel aktörlerle iş birliğine dayanan dengeli bir politika izlenmiştir. Bütün bunlar son dönemde Moritanya’da belirgin bir iyileşmeyi de beraberinde getirmiştir.
Yasama organı 157 sandalyeli ulusal meclis olup, milletvekilleri beş yılda bir düzenlenen seçimlerle belirlenmektedir. Ülkede son meclis seçimleri 2018 yılında yapılmıştır.
Ekonomik Durum
Moritanya son yıllarda istikrarlı bir büyüme trendi yakalamış ve son 10 yılda %3’ün üzerinde bir yıllık büyüme sağlamıştır. Millî gelirin 5 milyar dolar civarında olduğu ülkede kişi başı ortalama yıllık gelir ise yaklaşık 1.300 dolardır. İşsizlik oranının yüksek olduğu Moritanya’da nüfusun %30’dan fazlası yoksulluk sınırı altında yaşamaktadır. Bunda özellikle 1970’li ve 1980’li yıllardaki büyük kuraklıkların yol açtığı olumsuzlukların payı büyüktür.
Ülkedeki toplam iş gücü varlığı 1,5 milyon kişi civarında olup, başlıca geçim kaynağı tarımdır. GSYİH’nin %40’ı hizmet, %38’i sanayi, %22’si tarım sektöründen karşılanmaktadır. Sanayi sektörü içerisinde yer alan madencilik sektörünün millî gelirdeki payı tek başına %15’in üzerindedir. Henüz düşük olan petrol ve doğal gaz gelirlerinin önümüzdeki yıllarda artması beklenmektedir.
Mevcut olumsuz şartlara ve zorluklara rağmen Moritanya, ekonomik açıdan gelecek adına büyük bir potansiyeli barındırmaktadır. Zengin yer altı kaynaklarına sahip olan ülke, geniş demir yataklarına ve balıkçılık açısından dünyanın en verimli kıyılarına sahiptir. Tespit edilen demir rezervi 250 milyon ton olup, demir işletmeciliği 1974 yılında millîleştirilmiştir. Yıllık 12 milyon ton civarındaki demir ihracatıyla Moritanya en fazla demir ihracatı gerçekleştiren ülkeler arasında 12. sıradadır.
Moritanya demir ve balık dışında bakır ve altın üretimi bakımından da önemli bir potansiyele sahiptir ancak altın üretiminde diğer Afrika ülkeleri gibi Batılı şirketlere verilen haklar, ülkenin zenginliklerinin ülke insanının refahı için kullanılması hususunda büyük riskler taşımakta ve bu sebeple sıkı şekilde kontrol edilmesi gerekmektedir.
Ülkede ayrıca fosfat, tuz, alçı taşı, çinko ve kurşun madenleri de bulunmaktadır. Öte yandan altın, elmas, krom ve uranyum gibi gerek ticari gerekse siyasi bakımdan büyük önem taşıyan stratejik madenlerin varlığına ilişkin önemli bulgulara da ulaşılmıştır.
Bunlar dışında ülkede 300.000 varil petrol ve 30 milyar m3 doğal gaz rezervi tespit edilmiştir. Son yıllardaki gelişmeler petrol konusundaki beklentileri karşılayamamış olsa da önümüzdeki yıllarda yeni rezervlerin tespit edilme ihtimali bulunmaktadır.
Ülke ekonomisi açısından temel problemler; iç pazarın yeterli büyüklükte olmaması, nitelikli iş gücü yetersizliği ve altyapı alanında yaşanan sıkıntı ve eksikliklerdir. IMF ve Dünya Bankası’nın fonlar aracılığıyla ülke üzerinde etki gücüne sahip olması da ayrı bir handikap doğurmaktadır; ancak son yıllarda yapılan yatırımlar, mevcut şartların iyileştirilmesi noktasında adımlar atıldığını göstermektedir. Özellikle inşaat ve ulaşım sektörlerinde yaşanan gelişmeler kayda değerdir.
Dış ticarette son yıllarda dengeli bir gelişme sergileyen Moritanya’nın 2019 yılındaki dış ticaret hacmi 2,9 milyar doları ihracat, 3,5 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 6,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Ülkenin dış ticaretteki en önemli partneri Çin’dir.
Türkiye ile İlişkiler
İki ülke arasındaki ilişkiler, Moritanya’nın bağımsızlığını kazandığı 1960’ı takip eden yarım yüzyıllık süreçte oldukça zayıf seyretmiş ve ülkenin ilk cumhurbaşkanı Muhtar Veled Dâde’nin 1974’te Türkiye’yi ziyareti dışında üst düzey bir ilişki kurulmamıştır. 2010 yılında dönemin Moritanya Cumhurbaşkanı Abdülaziz’in Türkiye ziyaretinin ardından iki ülke karşılıklı olarak büyükelçiliklerini açmış ve ikili ilişkilerde belirgin bir iyileşme görülmeye başlanmıştır. Takip eden süreçte bakanlıklar düzeyinde ziyaretler gerçekleşmeye ve iş birliği anlaşmaları imzalanmaya devam etmiştir. 2016 yılında Orman ve Su İşleri Bakanlığı ve 2017’de Ekonomi Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen Moritanya ziyaretleri, iki ülke arasındaki ticari ilişkileri güçlendirmiş, birçok ortak proje ve hibe programı üzerinde mutabakatlar sağlanmıştır.
2018 yılı Şubat ayında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan kalabalık bir bakanlar heyetiyle birlikte gerçekleştirdiği Batı Afrika turu kapsamında Moritanya’yı da ziyaret etmiş, bu ziyaret Türkiye’nin Moritanya’ya cumhurbaşkanlığı düzeyindeki ilk ziyareti olmuştur. Türkiye heyeti Moritanya’da halk tarafından büyük bir ilgi ve sevgiyle karşılanmıştır.
Moritanya’da az sayıda Türk firması inşaat, balıkçılık ve mobilya sektörlerinde faaliyet göstermektedir ancak ülke sahip olduğu potansiyelle Türk iş adamları için yeni ve büyük bir pazar potansiyeli taşımaktadır. Özellikle Moritanya’nın sahip olduğu zengin balık varlığı bu bakımdan dikkate değerdir.
İki ülke arasında 2001 yılında 4 milyon dolar olan karşılıklı ticaret hacmi, 2019 yılı itibarıyla 162 milyon doları Türkiye’den Moritanya’ya ihracat, 83 milyon doları ithalat olmak üzere toplamda 245 milyon dolara ulaşmıştır. İkili ilişkilerin bu yönde seyretmesi durumunda söz konusu artışın devam etmesi beklenmektedir. Türkiye’den Moritanya’ya ihraç edilen başlıca ürünler; mücevherat, çimento, demir-çelik, halı ve yer kaplamaları, elektronik cihazlar, hububat ve temizlik ürünleridir. Moritanya’dan ithal edilen ürünlerse; mücevherat ve gıda sanayi artıkları, hayvan yemleridir.
Başta İHH İnsani Yardım Vakfı olmak üzere çeşitli STK’lar ve kamu kurum ve kuruluşları aracılığıyla bölgeye ulaştırılan insani yardım, teknik yardım, kalkınma projeleri ve eğitim programlarıyla da Türkiye, Moritanya için güçlü bir dost ülke pozisyonu alma yolunda önemli mesafeler kat etmektedir.
Müslümanların Durumu
Moritanya topraklarının bulunduğu bölgeye İslamiyet 8. yüzyılda Müslüman tüccarlar aracılığıyla ulaşmış, takip eden yüzyıllarda sufi hareketler üzerinden ciddi bir yayılma göstermiş ve bölge Batı Afrika coğrafyasının diğer kesimleri gibi büyük oranda İslamlaşmıştır.
Fransa’nın sömürge politikalarına karşın Moritanya İslamiyet’le olan güçlü bağını devam ettirmeyi başarmıştır. Bugün İslam hâlâ Moritanya’nın sosyal, kültürel ve siyasi açıdan en önemli dinamiği konumundadır.
Günümüzde nüfusunun tamamı Müslüman olan Moritanya, dünya üzerinde resmî adı “İslam Cumhuriyeti” olan birkaç devletten biridir. Ülkede devlet başkanı olmak için Müslüman olma şartı anayasal bir zorunluluktur.
Malikilik mezhebinin yaygın olduğu Moritanya’da, tasavvufi yapılanmaların etki gücü de eski dönemlerden bu yana yüksektir. Şazeliyye bölgedeki en eski tarikat yapılanması olmakla birlikte, tüm Batı Sahra bölgesindeki en büyük tarikat Kadiriyye’dir. Öte yandan ülkede Ticanilik ve Vehhabilik de yaygındır.