Bruney

Ülke Tarihi  

Bruney toprakları hakkındaki bilgiler, büyük oranda ülkenin siyasî olarak dünya tarihinde var olmaya başladığı 15. yüzyıldan sonrasına aittir. Yüzyılın başında Müslüman olarak Muhammed Şah adını alan Alang Betatar’ın kurduğu yerel sultanlık, bölgedeki ilk İslamî yönetimdir. İlerleyen yıllarda Arap kökenli Sultan Bereket Şerif Ali’nin tahta çıkması ve hanedanın bu soydan devam etmesi ile Arap-Malay bir yönetim bölgede hüküm sürmüştür.

Malay coğrafyasına paralel olarak 16. yüzyıldan itibaren, önce İspanya, ardından Hollanda ve 18. yüzyılın sonlarından itibaren de İngiltere’nin sömürge faaliyetlerine maruz kalan Bruney topraklarında, yerel sultanlık varlığını muhafaza etmekle birlikte, giderek güç kaybetmiş ve zayıflamıştır. Özellikle İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’nin 19. Yüzyılın ortalarından itibaren bölgede hakimiyeti ele geçirmesinden sonra Bruney Sultanlığı siyasî etki gücünü kaybetmiş ve nihayet 1888 yılında İngiltere kontrolünde bir himaye devletine dönüşmüştür. Bölge 1906-1959 yılları arasında İngiliz sömürge temsilcisi, o tarihten 1984’e kadar da İngiltere’nin tayin ettiği yüksek komiser tarafından idare edilmiştir. Böylece İkinci Dünya Savaşı yıllarındaki Japonya işgali dışında, bağımsızlığın kazanıldığı 1984 yılına kadar yaklaşık bir asırlık İngiliz sömürge yönetimi bölgede varlığını sürdürmüştür.

Bruney’da bağımsızlık süreci 1960’lı yıllarda başlamış, Malezya ile birleşme tasarısına ek olarak bölgedeki diğer siyasî yapıları da içine alacak alternatif federatif yapılar da öne sürülmüş fakat hiçbirinde tam bir mutabakat sağlanamamıştır. Bu siyasî atmosferde yıpranan ve otoritesi zayıflayan Sultan III. Ömer Ali Seyfeddin 1967 yılında henüz 21 yaşındaki oğlu Hassanal Bolkiah lehine tahttan feragat ederek çekilmiştir. Yarım yüzyılı aşkın bir süredir bu görevde olan Bolkiah, 1984 yılında İngiliz himayesinin kalkmasından bu yana da tahttadır. Bağımsızlığın kazanılmasından sonra petrol ve doğalgaz gelirleri ile hızla zenginleşen Bruney’de küresel İngiliz petrol şirketi Shell oldukça etkindir ve ülkede enerji faaliyetlerini kontrol etmektedir.

Bruney’de nüfusun %60’dan fazlasını Malaylar oluşturmaktadır. İkinci en kalabalık etnik gurup Çinlilerdir ve bu iki etnik unsur dışında ülkede çok sayıda etnik grup bulunmaktadır.

Siyasî Yapı

Anayasal monarşi ile yönetilen Bruney’de, yetkiler büyük oranda sultanda toplanmış olup anayasal düzen daha ziyade sembolik işlev görmektedir. Devletin başı olan sultan aynı zamanda başbakan, savunma, maliye, dışişleri bakanlıklarını da uhdesinde toplamaktadır.

Ülkenin yasama organı üyeleri sultan tarafından atanan 36 kişilik Yasama Konseyi’dir. Bu konsey her yıl mart ayında toplanmakta ve bir çeşit danışma meclisi olarak faaliyet göstermektedir. Ülkedeki tek parti Milli Kalkınma Partisi (National Development Party / Parti Pembangunan) olup halihazırda faal değildir.  Yürütme kurulu sultanın başkanlık ettiği ve üyelerini yine sultanın belirlediği hükümettir. Sultan ayrıca gerek duyduğu durumlarda “Özel Konsey”, “Veraset Konseyi”, “Din İşleri Konseyi” gibi çeşitli konseylerden katkı almaktadır.

Devlet yönetiminin başında 1967 yılından bu yana Hassanal Bolkiah bulunmaktadır. Ülkenin bağımsızlığını kazandığı 1984’ten bu yana da yeni devletin sultanı olarak vazifesini sürdürmektedir.

Ekonomik Durum

Ekonomisi büyük oranda enerji ihracatına dayalı olan Bruney, dünyada refah seviyesinin en yüksek olduğu ülkelerden biri konumundadır. Petrol ve doğalgaz ihracatı millî gelirin yarısından fazlasını ve ihracatın tamamına yakınını tek başına karşılamaktadır.

Tarım sektörünün oldukça sınırlı düzeyde faaliyet gösterdiği ülkede, sanayi ve hizmet sektörleri oldukça gelişmiştir. Nitelikli işgücü, sağlam altyapısı, siyasî istikrarı, sahip olduğu likidite ve ülke sınırları dışındaki yatırımları ile Bruney, ekonomik faaliyetlerini çeşitlendirme gayesinde olan potansiyelli bir ekonomiye sahiptir. Özellikle bilgi iletişim teknolojileri, turizm ve helal gıda gibi sektörlerdeki yatırımlarla enerji dışı sektörler geliştirilmeye çalışılmaktadır.

Dış ticaret hacmi 2010’lu yılların başlarında 15 milyar dolar seviyelerine yükselmişse de, petrol fiyatlarındaki düşüş sebebiyle, 2017 yılındaki toplam dış ticaret hacmi 5.8 milyar doları ihracat, 3 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 8.8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Başlıca ihracat ürünleri olan petrol ve doğalgaz ihracat gelirlerinin %90’dan fazlasını oluşturmaktadır. Başlıca ithalat kalemleri ise petrol yağları, binek otomobiller, turbojetler, suni taştan mamül eşya, ağır iş makinası aksamı, hava taşıtı aksamı, demir-çelik ürünler, kimyasal ürün, ilaç, telefon ve elektrikli cihazlardır. Bruney’in en önemli dış ticaret partnerleri bölge ülkeleri olup ihracatta Japonya ithalatta ise Çin en önemli pazarlardır. Diğer önemli ticaret ortakları Güney Kore, Hindistan, Tayland, Singapur, Malezya ve ABD’dir.

Ülke topraklarının dörtte üçünün tropik ormanlardan oluşması ve kıyı şeridi sebebiyle ormancılık ve balıkçılık potansiyeli yüksektir. Bununla birlikte kereste imalatı yalnızca iç pazarda değerlendirilmek üzere gerçekleştirilmektedir.

Türkiye ile İlişkiler

Türkiye ile Bruney arasındaki ilişkiler son yıllarda yükselen bir ivme ile pozitif yönde seyretmektedir. Türkiye’nin Malay coğrafyası ile tarih boyunca siyasî ve kültürel alandaki olumlu ilişkiler geliştirmiş olması da iki ülke arasındaki ilişkilerin temelini oluşturmaktadır. Ayrıca 2013 ve 2014 yıllarında karşılıklı olarak büyükelçiliklerin faaliyete açılmış olması ilişkilerin daha da güçlendirilmesine katkı sağlamıştır. Ülkeler arasında devlet başkanlığı düzeyindeki ilk ziyareti Nisan 2012’de Bruney Sultanı Hassanal Bolkiah gerçekleştirmiş, aynı yılın kasım ayında ise başbakan sıfatı ile R. Tayyip Erdoğan Bruney’i ziyaret etmiştir. Sultan Bolkiah ayrıca Nisan 2016’da İstanbul’da gerçekleştirilen İslam İşbirliği Teşkilatı’nın 13. Zirvesine katılmak üzere ülkemizde bulunmuştur. Yine 2010’lu yıllarda bakanlıklar düzeyinde gerçekleştirilen pek çok ziyaret, iki ülke arasındaki ilişkilerin farklı alanlarda giderek güçlendiğini göstermektedir.

İki ülke arasındaki ticarî ilişkiler, siyasî ilişkilerdeki yakınlaşmaya paralel olarak son yıllarda ivme kazanmıştır. 2000’li yılların başlarında 1 milyar doların altında seyreden toplam dış ticaret hacmi, 2011 yılında büyük bir sıçrama yaparak 6.6 milyar dolara ulaşmış, takip eden yıllarda da inişli çıkışlı bir grafik izlemiştir. En yüksek seviyesine 2016 yılındaki 8.1 milyar dolarlık hacmi ile ulaşan dış ticaret hacmi, 2017 yılında 1.3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İki ülke arasındaki dış ticaretin tamamına yakını Türkiye’den Bruney’e ihracat şeklinde gerçekleşmiştir. Başlıca ihracat ürünleri ise meyve-sebze suyu, beyaz eşya, kimyasal ürünler, dokunmuş halı, plastik eşya, elektrikli su ısıtıcıları, tohum yağları, mobilya, tuvalet kağıdı ve kağıt havlular, çeşitli küçük makine ve cihazlardır.

Müslümanların Durumu

Malayve Çin coğrafyasının ortasında yer alan Bruney toprakları tarihsel gelişimini farklı inanç ve kültürlerin etkisi altında sürdürmüş olup, 15. yüzyılın başlarında Müslüman olarak Sultan Muhammed Şah adını alan Alang Betatar’dan sonra hızla Müslümanlaşmıştır. İspanya, Hollanda ve İngiltere’nin yüzlerce yıllık sömürge faaliyetlerine karşın dinî duygularını kaybetmeyen Bruney halkı gerek devlet yönetimi gerek toplum düzeyinde İslamî kimliğini muhafaza etmiştir.

Günümüzde ülke nüfusunun üçte ikiden fazlasını Malaylar oluşturmakta olup, Malay kültürü doğal olarak ülkede oldukça belirleyicidir. Yarım milyonluk ülke nüfusunun yaklaşık %80’ini Müslümanlar oluştururken bunların büyük bir bölümü Malaylardır. Ülkede Budizm, Hristiyanlık, Taoizm, Konfüçyanizm gibi çeşitli inançlar da görülmektedir.

İslam ülkede resmî din olarak kabul edilmiştir. Büyük bir kısmı Şafiî mezhebine mensup olan Müslüman halkın refah seviyesi ve sosyoekonomik pozisyonları yüksektir.  Yasalar gereği ülkede alkollü içecek satışı ve tüketilmesi yasaktır. Son yıllarda özellikle helal gıda sektöründe yürütülen çalışmalar öne çıkmaktadır.